Królik po berlińsku

Utracony raj.

Króliki wszystko robią szybko. Szybko biegają, szybko jedzą, szybko kochają i tylko opowieści lubią słuchać długich albo jeszcze dłuższych.

Przed zburzeniem muru berlińskiego.

Kiedy cień zachodniej ściany dotyka ściany wschodniej, wszystkie króliki zbiegają się do norki Najstarszego Królika, a wtedy on zaczyna opowiadać. Opowieść jest tylko jedna i króliki przekazują ją sobie z pokolenia na pokolenie. Dzięki niej, ich krótkie i szybkie życie nabiera sensu, a śmierć nie jest końcem.

Kiedy już wszystkie rozsiądą się wygodnie, głos zabiera Najstarszy Królik:

Kochani moi. Wiecie o tym, że gdzieś tam daleko za murami jest prawdziwy króliczy raj. Kiedyś dawno, dawno temu mieszkali w nim nasi przodkowie. Nie istniały tam żadne mury ani zakazy. Byli wolni, swobodni i szczęśliwi. Mogli do woli biegać, chrupać i kopać. W raju rosły niezliczone odmiany roślin, kwiatów, krzewów, a nawet prawdziwa KAPUSTA. Wszystko było na wyciągnięcie łapki. Zakazane było tylko zjadanie ogrodzonych roślinek. Za złamanie zakazu groziła śmierć w męczarniach. Aż pewnego dnia, jakiś nieposłuszny królik ogołocił poletko z młodej kapusty. Dosięgła ich okrutna kara. Zapanował totalny chaos. Króliki pochowały się w norkach i kiedy po kilku dniach ostrożnie wychyliły nosy, odkryły że dookoła nich wyrósł ogromny, betonowy mur.

I tak skończył się raj.

Pozornie miały wszystko. Pozornie. Bo tak naprawdę karą był spokój, cisza, ciągle taka sama, zielona trawa i wieczna, okrutna, beznadziejna - NUDA!!!

Od wielu pokoleń króliki uczciwym życiem starają się odpokutować karę za zjedzenie grządki młodej kapusty i ciągle czekają na powrót do utraconego raju za murem.

Kilka lat po upadku muru berlińskiego.

Kiedy cichnie wielkomiejski gwar do norki Najstarszego Królika zbiegają się króliki z całego miasta, aby posłuchać prastarej legendy.

Dawno, dawno temu – snuje opowieść Najstarszy Królik – nasi przodkowie mieszkali w prawdziwym raju. Sięgający do nieba mur odgradzał ich od wszelakich nieszczęść tego świata. W raju króliki miały wszystko. Bezpieczeństwo, spokój, cień i ciągle taką samą, zieloną trawę. Wszystko na wyciągnięcie łapki. Żyli zgodnie i szczęśliwie. Nie wolno było tylko kopać pod murami. Aż pewnego dnia jeden z nich, wykopał norkę nie tam gdzie trzeba i cały raj runął.

Teraz mieszkają w berlińskich parkach. Są przeganiane, zestresowane, czasami głodne. Odpokutowują karę za czyn swojego przodka i cierpliwie czekają na powrót do utraconego raju za murem.

- Wiesz, fajny film obejrzałam na warsztatach.

- Tak? Ciekawe jaki?

- Polski! W reżyserii Bartosza Konopki, pt. „Królik po berlińsku"

- To ciekawe! Czyżby „geriatrię" edukowali teraz filmami kulinarnymi?

- Żarty na bok! Wyobraź sobie, że to wspaniały krótkometrażowy film o całkiem niedawnej historii Europy. Pokazuje co działo się tuż za naszą „miedzą". Można go uznać za obraz nas wszystkich, żyjących w tzw. bloku socjalistycznym. Reżyser znakomicie wykorzystał stare, czarno-białe archiwalne filmy, w które ukazują dawnych przywódców i szarość otoczenia.

Film prezentuje etapy budowy muru berlińskiego. W tle biegające lub zastygłe w bezruchu i zdziwieniu króliki. Mimo ograniczeń, hałasu robót, bycia pod stałą kontrolą i obstrzałem świetnie sobie radzą, żyją, rozmnażają się, choć pewnie nie powinny. I wreszcie przejście z szarości do kolorowego wybuchu! Radosne i spontaniczne burzenie muru, młodość i energia

ukazana w kolorze. Całości towarzyszy znakomity komentarz czytany beznamiętnym głosem Krystyny Czubówny. Każdemu, kto pamięta tamte czasy zapewne przypominają się własne przeżycia, obrazy z tamtych dni. Przed oczyma stanęły mi wizyty u moich przyjaciół w NRD, ich problemy, a także wizyty w Berlinie Zachodnim u znajomych mających rodziny za murem. Na szczęście dopisywał nam humor i mieliśmy zdrowy dystans do wszystkiego i to pomagało przetrwać. I choć ten mur zburzono z wielkim hukiem i powstała nowa Europa, wciąż powstają nowe i ...

Ale to już temat na całkiem inny film.

Film zmusza do refleksji, więc na pewno żadnego widza nie pozostawił obojętnym. Dwa elementy najistotniejsze: króliki i mur. Obydwa wywołują falę emocji.

Króliki stworzenia żyjące dziko, swobodnie, doskonale dostosowują się do warunków otoczenia. Są ruchliwe, żywe, bystre, szybko się rozmnażają, co jest ich biologiczną siłą przetrwania. W filmie zostały zamknięte, odizolowane murem od reszty świata. Na nic nie miały wpływu, nikt im nie zagrażał, zostały naruszone prawa natury. Po wielu latach zaobserwowano, że króliki stały się bierne, apatyczne, rozpoczął się proces minimalizacji pracy mózgu.

Szybko utożsamiłam się z populacją królików urodzonych pomiędzy murami. Jestem pokoleniem powojennym, rosłam w okresie zamkniętych granic, bezpieczna, syta, kształcona według programów poprawnych ideowo, ocenzurowanych, wszelkie bunty tępiono w zarodku.

Na szczęście mur i w filmie i w mojej rzeczywistości został zburzony. Króliki szybko dostosowały się do nowej sytuacji. Na szczęście: „nasza planeta funkcjonuje jako ogromny organizm przystosowany do zmian, dzięki czemu życie na Ziemi będzie trwało bez względu na poczynania ludzi.” ( James Lovelock – Gaja. Nowe spojrzenie na życie na ziemi.)

A mury zawsze były i będą budowane przez ludzi. Obecnie modne są np. osiedla otoczone murem – dla osób bogatych, sławnych. Najgorszy jest jednak mur milczenia, obcości, obojętności, anonimowości, który rozrasta się w zastraszającym tempie. Nie interesujemy się ludźmi żyjącymi obok, nie znamy ich i nie życzymy sobie, żeby oni wkraczali w nasze życie. Gorzej, nie chcemy nic wiedzieć o sobie, chcemy być anonimowi, bo tak jest dla nas wygodniej i w naszym rozumieniu bezpieczniej. Zatracamy zdolność komunikowania się, rozmawiania twarzą w twarz, uciekamy w świat wirtualny, bo tam ukrywamy się za loginami.

 Jedna strona. 10 minut pisania. O filmie dokumentalnym w reżyserii Bartosza Konopki „Królik po berlińsku”. Nie napiszę. Najwyżej mogę zasygnalizować to, o czym nie zdołam napisać.

Nie napiszę o wolności, a „Królik po berlińsku” to przede wszystkim film o wolności. Dla mnie wolność jest najważniejszą z wartości. Franz Kafka napisał: „A jak wolność zalicza się do najbardziej wzniosłych uczuć, tak i odpowiadające jej złudzenie należy do najwznioślejszych.”

Nie napiszę o „zimnej wojnie”. O tym, jak ścierają się imperia, dwie potęgi atomowe, dwa obozy. Powstają granice, mury, giną ludzie. Wszystkie króliki to widziały.

O szczęściu – nie napiszę. Okazuje się, że można być wolnym będąc zamkniętym i można być szczęśliwym mając ograniczony horyzont.

O autentyczności, też nie napiszę. Można być autentycznym żyjąc pozorami wolności i szczęścia, bo jest się sobą, bo przecież jest życie i daje ono zadowolenie czyli wszystko jest naprawdę, jest autentyczne.

O więźniach i strażnikach – nie napiszę. Widok enerdowskich strażników przypomniał mi słynny stanfordzki eksperyment więzienny Philipa Zimbardo z 1971 roku. Wystarczy podzielić przypadkowe króliki, przepraszam – ludzi na dwie grupy: więźniów i strażników i dramat się zaczyna. Natychmiast po podziale ludzie wchodzą głęboko w swoje role. Strażnicy zaczynają znęcać się nad więźniami. Tak bardzo, że Zimbardo po tygodniu przerwał eksperyment, żeby nie doszło do tragedii.

Nie napiszę o mongolskich stepach. Dość dawno, pod koniec studiów odbyłem podróż do Mongolii i tam brałem udział w polowaniu na – nie, nie na króliki, tylko na świstaki. Ale te łebki królików, z filmu Bartosza Konopki, wychylające się ciekawie z norek wyglądały bardzo podobnie do łebków świstaków z mongolskich stepów. Nie udało mi się ustrzelić żadnego świstaka ale jadłem go później upolowanego przez Mongołów popijając kumys.

O kuchni – nie napiszę. O króliku w warzywach, w sosiku, na słodko lub na ostro. Jadałem w dzieciństwie króliki często. Ojciec hodował je w takiej komórce, brałem udział w ich zabijaniu, obdzieraniu ze skóry i zjadaniu.

Królik jest sympatycznym zwierzątkiem i okazuje się być wdzięcznym towarzyszem ludzkich losów, także bohaterem filmowym czy literackim.

John Updike jest autorem kultowej powieści: „Uciekaj króliku”, której bohater – Harry Angstrom o przydomku „Królik” ucieka od wyjaławiającej życiowej stabilizacji w poszukiwaniu prawdziwych wartości. Królik tak bardzo udał się Updike`owi, że napisał jeszcze dwie kolejne powieści, w których kontynuował losy Harry`ego „Królika”.

W niezwykle pięknej książce: „Wodnikowe wzgórze”, Richard Adams wykreował cały króliczy świat. Opisuje perypetie królików zagrożonych zagładą ze strony ludzi. Króliki maja swoje imiona, indywidualne cechy psychiczne, charaktery, mówią, mają swój język, kochają się, przyjaźnią, mają swoje życie społeczne, tworzą własne legendy.

A parę dni temu, tu na miejscu, Pani Magdalena Tulli opowiadała o swoich inspiracjach, które doprowadziły ją do pisania o króliku.

Najwyraźniej królik jest dla nas interesujący i inspirujący. Mówiąc, pisząc, tworząc o króliku, mówimy, piszemy, tworzymy o sobie. Opowiadamy o ludzkich losach, o naszych wartościach, naszych przemyśleniach, fascynacjach, lękach, obawach i marzeniach.

Sądzę że jeszcze nie raz spotkam się gdzieś z królikiem – może po krakowsku.